TÜRKİYE'DE TOPRAK TİPLERİ VE TOPRAK KULLANIMI

TÜRKİYE'DE TOPRAK TİPLERİ VE TOPRAK Hazırlık Çalışmaları SAYFA 110 LİSE COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI

1.Çevrenizdeki topraklar hangi amaçla kullanılıyor? Bu kullanımda neler etkili olmuştur?

2.Evinizdeki eşyalardan hangilerinin ham maddesi topraktır? Listeleyiniz.

ETKİNLİK SAYFA 110 LİSE COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI

Kitabınızdaki Türkiye Toprak Haritası’nı inceleyerek soruları cevaplandırınız.

*Kahverengi Orman topraklarının Karadeniz kıyılarında yaygın olmasının nedenlerini açıklayınız.

Bölgede etkili olan Karadeniz iklimi - Okyanusal iklim ve buna bağlı olarak oluşan gür orman örtüsünün varlığıdır.

*Terra-Rossa topraklarının Akdeniz ve Ege kıyılarında yaygın olmasının nedenini belirtiniz.

Bölgede etkili olan Akdeniz iklimi ve ana kayanın kireçtaşlarından oluşmasıdır.

*Kahverengi ve Kestane renkli bozkır topraklarının iç bölgelerde yaygın olmasının nedenini söyleyiniz.

Karasal iklim ve buna bağlı bozkırların varlığı iç bölgelerde bu toprakların yaygın olmasının temel sebebidir.Yağış azlığı ve cılız bitki örtüsü kahverengi ve kestane bozkır topraklarını oluşturmaktadır.

*Kolüvyal ve Litosol toprakların iç bölgelerde yaygın olma nedenini belirtiniz.

Kolüvyal ve litosol topraklar bitki örtüsünden yoksun eğimli yüzeylerin bulunduğu arazilerde oluşmaktadır. İç bölgelerimizde bitki örtüsü bakımından fakir olduğu için yüzeysel aşınma çok olur. Böylece eğimli yamaçlarda litosoller, dağların eteklerinde de Kolüvyal topraklar oluşmaktadır. Ayrıca bu bölgelerde yağışların düzensiz olması ve sağanak yağışlar sonucu oluşan sellerin çok olması.

*Alüvyal toprakların dağılışında belirleyici faktör nedir?

Alüvyal toprakların dağılışı akarsu biriktirmesinin olmasıdır.

Alüvyal topraklar akarsular tarafından oluşturulmaktadır, dolayısı ile dağılışları akarsuların dağılışına bağlıdır.

*Ülkemizdeki toprak tiplerinin coğrafi dağılışlarını yağış-bitki örtüsünün dağılışı ile karşılaştırınız. Elde ettiğinin sonuçları defterinize yazınız.

Toprak oluşumunda en etkili faktör iklimdir. Çünkü fiziksel ve kimyasal ayrışma olayları, bitkilerin yetişmesi, toprağın yıkanması, topraktaki organik maddelerin parçalanması, topraktaki organizma faaliyetleri iklime bağlıdır. Yağış miktarı değiştikçe bitki örtüsü ve toprak tipleri de değişir. Örneğin Karadeniz iklimi ve bitki örtüsü olarak ormanların görüldüğü Karadeniz bölgesinde Kahverengi orman toprakları oluşurken, Karasal iklim ve bozkır bitki örtüsünün görüldüğü iç bölgelerde kestane ve kahverengi bozkır toprakları oluşmaktadır.Akdeniz iklimi ve kireç taşlarının varlığına bağlı olarak Akdeniz ,Ege ve Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerinde Kırmızı topraklar ve Sert Karasal iklim ve çayır bitki örtüsüne bağlı olarak Erzurum – Kars bölümünde Çernozyom toprak oluşmuştur.

TÜRKİYE'NİN TOPRAK, SU VE BİTKİ VARLIĞI TÜRKİYE'DE TOPRAK TİPLERİ VE TOPRAK KULLANIMI COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI LİSE 2.SINIF

1.Zonal Topraklar

Kahverengi Orman Toprakları:

Orman örtüsü altında oluşan bu topraklar organik madde bakımından zengin olduklarından renkleri koyudur. Yıkanmanın fazla olduğu yerlerde asitli ve kireçsiz orman toprakları oluşmaktadır. Ülkemizde bu tip topraklar, Kuzey Anadolu Dağlarının denize bakan yamaçlarında yaygındır. İyi yıkanmış bu topraklar çay ve kivi yetiştirmek için oldukça elverişlidir. Karadeniz İklimi ve Ormanlardan oluşan bitki örtüsünün olduğu yerlerde oluşur.

Kırmızı Akdeniz Toprakları (Terra-Rossa):

Akdeniz iklimi ve ana kayanın kireçtaşlarından oluşmasına bağlı olarak oluşan topraklardır.Organik madde bakımından fazla zengin olmayan bu topraklarda genellikle turunçgil, bağcılık ve zeytin tarımı yapılmaktadır. Bu topraklar ülkemizde Marmara Bölgesinin güney kesimi ile Ege ve Akdeniz bölgelerinde yaygın olarak görülmektedir.

Kahverengi Bozkır Toprakları: Bozkır sahalarında, yıllık yağış miktarının 400 mm'nin altında olduğu yerlerde oluşan bu topraklar, organik madde bakımından fazla zengin değildir. Ülkemizin iç kesimlerinde yaygın olan bu topraklarda genellikle tahıl tarımı ve küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Yazı Kurak Karasal İklim ve Bozkır Bitki Örtüsü altında oluşan topraklardır.

Kestane Renkli Bozkır Toprakları:

Bozkır alanlarında yıllık yağış miktarının 400-600 mm olduğu yerlerde oluşan bu topraklar, organik madde bakımından zengindir. Ülkemizin iç kesimlerinde görülen bu toprakların bulunduğu alanlarda genellikle tahıl tarımı ve küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Yazı Kurak Karasal İklim ve Bozkır Bitki Örtüsü altında oluşan topraklardır.

Çernozyom (Kara Topraklar):

Karasal iklimde çayır bitki örtüsü altında oluşan bu topraklara Erzurum-Kars çevresinde ve Doğu Karadeniz Dağlarında rastlanır. Üzerinde gür otlakların bulunduğu bu alanlarda genellikle büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır . Yazı Yağışlı Karasal İklim ve Çayır Bitki Örtüsü altında oluşan topraklardır.

2.İntrazonal Topraklar

Vertisoller:

Vertisollerin yüksek tarımsal potansiyel özelliği vardır. Bu topraklarda her ne kadar düşük yağış nedeni ile nem eksikliği görülse de sulama ile vertisoller çok verimli tarım topraklarına dönüşebilir. Örneğin Trakya'da karakepir toprağı olarak tanımlanan vertisoller üzerinde buğday ve ayçiçeği tarımı yapılır. Bu topraklara Anadolu'da ise taş doğuran toprak denir. Kil oranı fazla olan bu toprakların işlenmesi zordur.

Tuzlu Topraklar:

Kapalı havza veya eski göl tabanlarında oluşan topraklardır. Bu topraklarda tuz oranı fazla olduğundan tarım yapılamaz. Bu tip topraklara Tuz Gölü çevresinde ve Konya Ovası'nda rastlanmaktadır.

3.Azonal Topraklar

Alüvyal Topraklar:

Akarsuların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan alüvyal topraklar; vadi tabanlarındaki düzlüklerde, akarsu birikinti ovalarında, delta ovalarında ve eski göl tabanlarında yaygındır.

Ülkemizde alüvyal toprakların görüldüğü başlıca alanlar:

Karadeniz kıyılarında; Bafra, Çarşamba ve Adapazarı ovaları.

Ege kıyılarında; Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes ovaları.

Akdeniz kıyılarında; Çukurova, Amik Ovası, Silifke ve Antalya ovaları.

İç kesimlerde; Erzurum, Erzincan, Muş, Erbaa, Niksar ve Konya ovaları alüvyal toprakların geniş yer kapladığı alanlardır.

Bu topraklar, taşınan materyalin özelliklerine bağlı olarak killi, kalkerli veya kumlu olabilir.

Alüvyal toprakların horizonları gelişmemiştir. Toprak yüzeyi, akarsuların taşıyıp getirdiği malzeme ile sürekli yenilenmektedir.

İşlenmesi kolay olan alüvyal topraklar, mineral ve organik madde bakımından zengin olduklarından verimleri oldukça yüksektir. Bu nedenle alüvyal toprakların bulunduğu yerler ülkemizin önemli tarım alanlarıdır.

Kolüvyal Topraklar:

Kolüvyal toprakların bulunduğu alanlar ağaç tarımının yapıldığı alanlar ile ormanlık sahalar olarak karşımıza çıkar.Su tutma kapasitesi düşük olan bu topraklarda genellikle bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır.

Regosoller:

Regosoller kumlu topraklar olduğundan yağış suları kısa zamanda toprağa sızar. Bundan dolayı ayrışma fazla olmadığından topraklar son derece geç gelişir. Ağrı ve Van'da bu topraklara rastlanmaktadır.

ETKİNLİK SAYFA 112 LİSE 10.SINIF COĞRAFYA KİTABI

Aşağıdaki toprak tiplerinin oluşumunda etkili olan faktörleri ve oluşum koşullarını karşılarına yazınız.

Toprak Tipi	Etkili olan Faktör
Kolüvyal topraklar	Eğimli Araziler, Bitki Örtüsünün Zayıf olması, Erozyon
Litosoller	Eğimli Araziler, Bitki Örtüsünün Zayıf olması, Erozyon, Aşınmanın sürekli olması
Regosoller	Volkanizma, akarsu biriktirmesi, yer şekilleri
Alüvyal topraklar	Akarsuların biriktirmesi, iklim, bitki örtüsü
Terra- Rosa	Akdeniz İklimi , Karstik arazi yapısı (Ana kayanın kireçtaşlarından oluşması)
Kahverengi orman toprakları	Karadeniz İklimi, Gür Ormanlar
Kireçli orman toprakları	Yağışların ve yıkanmanın az olması, Orman Bitki örtüsü, Ana kaya
Kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları	Yazı Kurak Karasal İklim, Bozkır Bitki Örtüsü
Çernozyom	Yazı Yağışlı Karasal İklim , Çayır Bitki Örtüsü
Tuzlu Topraklar	Arazinin Kapalı Havza Olması , Ana kaya , İklim

ETKİNLİK SAYFA 113 LİSE COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI LİSE 2.SINIF

Kitabınızdaki resimlerde ülkemizde toprak kullanım alanlarından bazıları verilmiştir.

*Çevrenizde hangi ekonomik faaliyetler yürütülmektedir? Bunun nedenleri nelerdir? Sorusu sorularak;

Resimlerden de faydalanarak çevremizdeki ekonomik faaliyetleri düşünelim ve bu faaliyetlerin toprakla bağlantısını anlamaya çalışalım.Burada toprakla birlikte iklim şartları da kendisini gösterebilir;çeşitli farklılıklara yol açabilir.

Yaşadığımız çevrede, Tarım çalışmaları( sebze, endüstri bitkileri, baklagiller, tahıl, çiçek yetiştiriciliği), Ormancılık, Bağ ve bahçe bitkileri yetiştiriciliği, toprağa bağlı sanayi tesisleri (çimento, seramik, çinicilik) yapılmaktadır. Çünkü yaşadığımız çevrede düz arazilerde tarla bitkileri, eğimli arazilerde zeytin, bağcılık, yüksek dağlık alanlarda ormancılık yapılması için yer şekilleri, iklim şartları uygundur. (Yaşadığımız yere göre değişir.)

*Kitabımızdaki resimlerde görülen faaliyetler dışında ülkemiz topraklarından nasıl yararlanılır.

Resim dışında ülkemiz topraklarından dikili araziler (meyve bahçeleri ve bağlar)Çayırlık ve mera alanları, Sanayi tesislerine hammadde sağlanması,yerleşim alanları,kara ve demir yolları şeklinde yorumlanabilir.Çevrenizde gördüğünüz ekonomik faaliyetleri toprakla ilişkilendirip örnekleri arttırabilirsiniz.

Toprağın Tarımda Kullanılması

Toprak, ekonomide ham madde olarak ve tarım açısından değerlendirilir. Ham madde olarak seramik, fayans, kiremit, tuğla, çimento gibi alanlarda kullanılır. Tarım açısından ormancılık, hayvancılık ve bitki yetiştirme açısından faydalanılır.

Türkiye arazisinin % 36'sında tarım yapılmakta olup iklim ve toprak farklılığından dolayı yetiştirilen ürün çeşidi oldukça fazladır.

Tablolarda görüldüğü gibi tarla alanlarının büyük bir kısmında tahıl yetiştirilmektedir. Tahıllar içinde en çok ekimi yapılan ürün buğdaydır.

Bazı bitki türleri, bazı toprak türlerinde daha kaliteli ve daha verimli yetişir. Örneğin; çay fazla yıkanmış kireçsiz topraklarda, Antep fıstığı kurak bölgelerin kireçli topraklarında, yumrulu bitkiler (patates, soğan, kereviz, pancar) kumlu yani hafif bünyeli topraklarda, üzüm bağları kumlu, çakıllı topraklarla kumul sırtları üzerinde daha iyi yetişmekte ve daha fazla verim alınmaktadır.

ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 114 LİSE COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI

Kitabınızdaki Türkiye arazi kullanım haritasından faydalanarak;

*Haritada yaşadığınız yeri bularak burada topraklardan hangi amaçlarla kullanıldığını söyleyiniz?

Bu soruyu cevaplandırırken harita üzerinde yaşadığınız bölgeyi bulunuz harita lejant bölümünden o bölgede yapılan faaliyetleri yazabilirsiniz.

Endüstri bitkileri alanında, Bağ ve bahçe kültürlerinde, Tarım alanları, Ormancılık alanında faydalanılmaktadır.

*Kuzeydoğu Anadolu’da toprak daha çok hangi amaçla kullanılmaktadır? Nedenini söyleyiniz?

Otlak çayır alanları yaygın olup buralarda büyükbaş hayvancılık faaliyetleri yaygın olarak yapılmaktadır. Buranın yükseltisi fazla iklim tarıma çok uygun değil, yaz yağışları uzun boylu çayırları oluşturmuştur. Arazide dağlık ve engebeli olması buralarda hayvancılığı geliştirmiştir.

Ayrıca buralarda çöküntü ovalarında tarım faaliyetler, yüksek alanlarda ormancılık faaliyetleri yapılmaktadır.

*İç kesimlerde toprak en çok hangi amaçlar için kullanılmaktadır? Neden ?

İç kesimlerde arazi daha çok tarım ( tarla)alanlarından oluşmuştur. Ayrıca otlak ve çayır alanları mevcuttur. Az olarak ta bağ ve bahçe alanları vardır. Çünkü bu bölgelerde arazi düz tarıma uygundur. Ancak iklimin karasal olması bağ ve bahçe alanlarını kısıtlamış, bölgelerde var olan bozkırlar ise mera alanlarını oluşturarak özellikle küçükbaş hayvancılığın gelişmesine imkân vermiştir.

*Topraklardan kullanımında, kıyı ile iç kesimler arasında ne gibi farklılıklar vardır?

Ülkemizde kıyı kesimlerde arazinin çoğu endüstri bitkileri, orman, bahçe ve bağ bitkileri gibi alanlarda kullanılmaktadır. Bu bitkiler hem daha fazla yağış isteyen, hem de birçoğu kış soğuğuna dayanamayan bitkilerdir.

İç kesimlerde ise daha çok tarla bitkileri çayır ve mera alanları ağırlıktadır.Buralarda su isteği az olan kuraklığa dayanıklı (tahıllar, baklagiller) ve bozkırlar ise mera alanlarını oluşturarak özellikle küçükbaş hayvancılığın gelişmesine imkân vermiştir. Buralarda endüstri bitkileri yetiştiriciliği ve ormanlar azdır. Bağ ve bahçe bitkileri de az yer tutar.

*Tarım alanları nerelerde yoğunlaşmıştır? Nedenini söyleyiniz.

Daha çok iç kesimlerde yoğunluk kazanmıştır.Harita incelendiğinde bu bölgede özellikle iklim şartları çok elverişli olmaması su problemi bölgede tarla tarımını desteklemiştir.Kıyı kesimlerde tarımsal faaliyetler daha çok bağ bahçe , endüstriyel bitki ağırlıklıdır.Arazi yapısı da tarım alanları bakımından son derece geniş düzlükleri barındır.

Toprağın Hayvancılıkta Kullanılması

Maki ve çalılıkların yaygın olduğu yerlerde kıl keçisi; bozkır alanlarında koyun, çayırların yaygın olduğu yerlerde sığır; dut ağaçlarının yaygın olduğu yerlerde ipek böcekçiliği; çiçekli bitkiler, çam ormanları meyve bahçelerinin yaygın olduğu yerlerde ise arı yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmaktadır.

ORMANLARDAN YARARLANMA ŞEKİLLERİ

ORMANLARIN DOĞAYA ETKİLERİ

Suyu düzenleme

Toprağı koruma

İklimi etkileme

Doğayı koruma ve güzelleştirme

Ormanlardan elde edilen ürünler

Asıl Orman Ürünleri

Tomruk, parke, mobilya, sunta, kâğıt, kontra plak telefon direği, odun vb.

Yan Orman Ürünleri

Reçine, sığla yağı çam kozalağı, ıhlamur, keçi boynuzu, defne yaprağı vb.

DERS DIŞI ETKİNLİK SAYFA 116 LİSE COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI

*Ormanlarımızın kıyı bölgelerimizde yoğunlaşmasının nedenlerini söyleyiniz.

Kıyı bölgelerin nem ve yağışın fazla olması ağaç yetişmesine daha uygundur. Ormanlar tahrip edilse nem ve yağışın fazla olması nedeniyle kendini yenileyebilir.

İç bölgelerde nem ve yağış özellikleri ağaç yetişmesini kısıtlamıştır ve önceleri var olan ormanlar tahriplerle yok edilmiştir. Tahrip edilen yerlerde nem ve yağışın az olması nedeniyle orman kendini yenileyemediği için iç bölgeler orman bakımından fakirleşmiştir. Yani iç bölgeler günümüzde orman bakımından fakirdir , geçmiş dönemlerde iç bölgelerde zengin orman alanları vardı.

*Ormanlardan elde edilen asıl ve yan ürünler nelerdir?

Asıl ürünler: Tomruk, Tel Direği, Maden Direği, Parke, Mobilya, Sunta, Kontrplak

Yan ürünler: Reçine, Sığla Yağı, Kozalak, Keçi Boynuzu, Defne Yaprağı, Ihlamur, Çıra

*Ülkemizde orman ürünleri sanayisi nerelerde gelişmiştir? Hangi orman ürünleri elde edilmektedir?

Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz, Kıyı Ege ve Adana Bölümleri orman ürünleri sanayisinin en fazla geliştiği yerlerdir.

Orman Ürünleri Sanayisi:

Ağaç malzemeden üretilen tüm malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer. Karadeniz Bölgesi’nde hammadde fazla bulunduğundan burada gelişmiştir.

Başlıca kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta’da bulunur.

Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri’de gelişmiştir. Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir.

Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu, Dalaman, Bolvadin, Bartın ve Denizli çevresinde bulunur.

Toprağın Sanayide Kullanılması

Seramik, porselen, çömlek, tuğla ve kiremit üretiminde kullanılan ana ham madde kildir. Geçmişte geleneksel el sanatları şeklinde yapılan seramik ve çömlek üretimi, günümüzde büyük ölçüde fabrikalarda yapılmaktadır. Özellikle 1984'ten sonra kentleşme ile birlikte inşaat sektöründeki gelişmeye paralel olarak artan talebi karşılamak için tuğla, kiremit, seramik, fayans vb. gereçler üreten çok sayıda tesis kurulmuştur.

Tuğla ve kiremit üreten tesislerin yoğunlaştığı başlıca alanlar; Manisa, İzmir, Uşak, Kütahya, Eskişehir, Çorum, Tokat, Kastamonu ve Bartın'dır.

Seramik sanayisinin geliştiği başlıca alanlar ise Kütahya, İzmir, Bozüyük, Söğüt (Bilecik), Çan (Çanakkale), İstanbul ve Kocaeli'dir. Hâlen ülkemizin birçok yöresinde küçük atölyelerde seramik ve çömlek üretimi yapılmaktadır.

Ayrıca ülkemizden bazı Avrupa ülkelerine önemli miktarda kil ihraç edilmektedir.

PERFORMANS ÖDEVİ SAYFA 116 LİSE COĞRAFYA 10.SINIF KİTABI

Türkiye de ham maddesi toprağa dayalı fabrikaların nerelerde kurulduğunu ,bu fabrikalarda nelerin üretildiğini araştırınız.

Çimento fabrikaları:

Hammaddesi kolay temin edilir. Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır. Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır. Bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye’nin her bölgesine dağılmıştır. İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır.

Cam fabrikaları:

İstanbul, Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop’ta cam fabrikaları bulunmaktadır. Ülkemiz cam ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya’da sayılı ülkeler arasındadır.

Seramik fabrikaları:

Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir’de bulunmaktadır. Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir.

Kiremit fabrikaları;

İzmir-Salihli arası, Manisa, Uşak, Afyon ve Kütahya’dadır.

Tuğla fabrikaları

Bolu, Eskişehir ve Bartın’dadır.