TÜRKİYE’DE SANAYİ

TÜRKİYE’DE SANAYİ

KONUYA BAŞLARKEN

1. Son yıllarda çevrenizde sanayi faaliyetleriyle ilgili ne gibi değişiklikler olmuştur? Bunun sebeplerini söyleyiniz.

2. “Türkiye’nin sanayi bölgeleri” dendiğinde aklınıza ilk olarak nereler gelmektedir? Sizce buralarda sanayinin gelişmesi hangi nedenlere bağlanabilir?

Elinde yeterli sermayesi olan İzmirli Efe Bey bu sermayesini yatırıma dönüştürmek için bir tekstil fabrikası kurmaya karar verdi. Yer seçimi konusunda en uygun şehrin kendi şehri olduğuna kanaat getirdi. Çünkü Batı Anadolu’da bol miktarda yetişen pamuk, gelişen ulaşım ağı, iş arayan çok sayıda insan, şehrin çevresinde kurulmuş enerji santralleri, gelişen teknolojik ürünleri pazarlayan esnaf ve bölgedeki kalabalık nüfus İzmir ve çevresini fabrika kurmak için cazip hâle getiriyordu. Efe Bey bu imkânları değerlendirdi ve kârlı çıktı.

O hâlde bir yerde fabrika kurmak istiyorsak birtakım koşulların bir arada bulunması gerekir. Bilinçsiz bir yatırım yaptığımız takdirde elimizdeki sermayeyi de kaybedebiliriz.

Atatürk diyor ki “Türkiye’nin ilk ve önde gelen fikri politik değildir, ekonomiktir. Biz tüketimde olduğu kadar üretimde de dünyanın bir parçası olmayı arzu ediyoruz.’’

(“The Saturday Evening Post” Dergisi’nde, Isaac F. Marcosson’un Atatürk ile Mülakatı, 20.10.1923)

ETKİNLİK

Aşağıdaki tabloda yer alan fabrikaları hangi gerekçelerle nerelere kurmak isterdiniz? Verilen örnekte olduğu gibi boşlukları doldurunuz.

Türkiye’de Sanayinin Gelişimi

Büyük oranda tarıma dayalı olan Osmanlı ekonomisinde sanayileşme faaliyetleri ilk olarak Lale Devrinde başlamıştır. Bu dönemde kâğıt, çini, kumaş ve matbaa gibi atölye tipi küçük sanayi kuruluşları tesis edilmiştir. Tanzimat Döneminde tersane, dökümhane, tophane gibi kuruluşlar ile sanayileşme devam etmiştir. Osmanlı Döneminde sanayi, meslek kuruluşları şeklinde ( loncalar) örgütlenmişti. Dünya standartlarını ilk defa tespit eden ve uygulayan Osmanlı Devleti’dir. Osmanlının son dönemlerinde siyasal ve ekonomik olumsuzluklar nedeniyle sanayileşme faaliyetleri istenen düzeyde olamamıştır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayileşmeye büyük önem verilmiştir. Atatürk'ün şu sözü konunun önemini ortaya koymaktadır: “Sanayileşme en ileri ve gelişmiş Türkiye’ye ulaşmak için en kısa yoldur. Vatan savunması da buna bağlıdır.”

Sanayileşme adına en önemli adım 1923’te İzmir I. Iktisat Kongresi’nde atılmıştır. Çünkü bu kongrede bütün ekonomik sektörlerimiz için olduğu gibi sanayi sektörü konusunda da gelişmeyi teşvik edici birçok önlem alınması kararlaştırılmıştır. Bunlar;

* Fabrika kurmaya yarayacak makinelerin ithalinden gümrük vergisinin alınmaması,

* Yollar ve ulaşım araçlarının geliştirilmesi,

* Sanayiyi teşvik edici kanunların çıkarılması,

* Kredi sağlayacak bankaların kurulması,

* Sektöre eleman yetiştirecek eğitim öğretim kurumlarının açılmasıdır. Sanayileşmenin planlı ve programlı bir şekilde sürdürülmesi için 1933 yılından itibaren beş yıllık

kalkınma planları uygulamaya konulmuştur. Bu planlamayla birlikte çeşitli fabrikalar kurulmuştur. Nazilli’deki kumaş (1933), İstanbul’daki şişe ve cam (1934), İzmit’teki kâğıt (1939) fabrikası bunlara örnek olarak verilebilir. 1936’da yapılan II. Beş Yıllık Sanayi Planı, II. Dünya Savaşı nedeniyle tam olarak uygulanamamıştır. Sanayi yatırımları 1950’lere kadar daha çok devlet tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu tarihlerden sonra yerli ve yabancı sermaye ortaklığıyla kurulan sanayi kuruluşlarını desteklemek için Türkiye Sınai Kalkınma Bankası kurulmuştur. Ulaşım ve haberleşme ağı yaygınlaştırılmış, enerji üretimi arttırılmış, kamu iktisadi kuruluşları tesis edilmiştir. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO, 1952), Makina Kimya Endüstrisi (MKE, 1950), Devlet Malzeme Ofisi (DMO, 1954), Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ, 1957) verilebilcek örneklerdir. 1962’de kurulan Devlet Planlama Teşkilatı ile ekonomimize yön veren beş yıllık kalkınma planları daha düzenli bir şekilde uygulamaya konulmuştur. Tüm bu çalışmalarla birlikte 1980’lerden itibaren sanayi sektörünün millî gelir ve ihracattaki payı tarım ve diğer sektörleri geçmiştir.

A. TÜRKİYE’DE SANAYİ KOLLARININ DAĞILIMI

Bugün ülkemizde hemen hemen tüm sanayi kollarına rastlamak mümkündür. Besin, dokuma, deri, giyim, makine, tütün, ispirtolu içki, çimento, cam, orman ürünleri, metal ve kimya sanayisi ülkemizde faaliyet gösteren başlıca sanayi kollarıdır.

Sanayi dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de her yere eşit bir şekilde dağılmamıştır. Çünkü sanayinin dağılışına etki eden doğal ve beşerî faktörler vardır. Ülkemizde sanayi tesisleri;

* Kuzeybatıda İstanbul, İzmit, Bursa, Sakarya,

* Batıda İzmir, Aydın, Denizli, Manisa,

* İç kesimlerde Ankara, Eskişehir, Konya, Kayseri,

* Güneyde Mersin, Adana, İskenderun, Gaziantep, Kahramanmaraş

* Kuzeyde Zonguldak, Karabük, Samsun,

* Doğuda Erzurum, Elâzığ gibi kentlerde yoğunluk kazanmıştır.

Ülkemizde sanayinin belirli yörelerde yoğunlaşmasında etkili olan faktörleri birlikte inceleyelim.

1. Ham Madde

 Ülkemizde bazı yerleşmeler bulundukları yerde var olan ham maddeden dolayı belirli sanayi kollarıyla özdeşleşerek ön plana çıkmaktadır.

* Et ve süt üretiminde Kars, Ağrı, Van, Diyarbakır, Şanlıurfa, Edirne, Bolu,

* Unlu mamüllerde Konya, Eskişehir, Ankara, Karaman, Aksaray,

* Konserve ve içecek sanayisinde İstanbul, Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Afyon, Aydın, Uşak,

* Pamuklu dokumada Adana, Denizli, Aydın, Gaziantep, Kahramanmaraş,

* İpekli dokumada Bursa, İstanbul, Adana,

* Petrol rafinerisinde Batman,

* Tütün sanayisinde Samsun, İzmir, Manisa ve Bitlis,

* Halı, kilim ve battaniye dokumacılığında Hereke, Bünyan, Sivas, İsparta, Uşak, Kula, Gördes, Milas, Gaziantep, Siirt yerel ham madde kaynaklarına bağlı olarak belirtilen sanayi kollarının merkezi olmuşlardır.

Hammadde kaynaklarına yakınlık ya da bu hammaddelerin kolay bir şekilde fabrikaya ulaştırılması sanayinin kuruluş ve gelişmesi için önemli şartlardan biridir.

Ülkemizde üretilen tarım ürünlerinin çeşitliliği ve fazlalığı ve artan nüfusumuzun ihtiyacı ülkemiz genelinde özellikle gıda sanayinin yaygınlaşmasına neden olmuştur.

2. Ulaşım

Türkiye'de sanayinin dağılışında etkili olan diğer bir faktör de ulaşımdır. Karadeniz ve Akdeniz kıyıları boyunca uzanan sıradağlar ile ülkemizin doğusunda yükselti ve engebenin fazla olması ulaşımı olumsuz etkilemiştir. Buna karşın ülkemizin iç kesimleri ile batısında yer şekillerinin uygunluğu, üç tarafının denizlerle çevrili olması ulaşım için avantajlar sunmaktadır. Ülkemizin batı kesimlerinde sanayinin yoğunlaşmasında İstanbul ve İzmir’de önemli limanların varlığı etkili olmuştur. Bunun yanında;

* İskenderun'da (İsdemir) demir-çelik fabrikasının,

* Samsun'da bakır işleme tesislerinin,

* İzmit, İzmir ve Mersin’de petrol rafinerilerinin varlığı ulaşımla yakından alakalıdır.

Hammaddenin tesise taşınmasında, mamul malın pazara gönderilmesinde,gerekli enerjinin saplanması ve işçilerin fabrikaya getirilmesinde önemli rol oynayan ulaşım sorunu ülkemizde 1950'lerden itibaren karayollarının yapımı ile

büyük ölçüde aşılmıştır.

3. Enerji Faktörü

Enerji kaynaklarından kömürün uzak yerlere taşınması maliyet açısından olumsuz sonuçlar doğurduğundan sanayi işletmeleri enerji kaynağına yakın kurulmaktadır.

* Karabük ve Ereğli'de demir-çelik tesislerinin kurulması,

* Soma, Yatağan, Afşin-Elbistan gibi yerlerde termik santrallerin kurulması,

* Rüzgârdan elektrik elde etmek için türbinlerin ülkemizin batısına kurulması,

* Güneşten enerji elde etmek için ülkemizin güneyinin tercih edilmesi, enerjiye yakınlık ya da enerjiden daha fazla yararlanabilmeyle ilgilidir.

Sanayinin en önemli kuruluş koşulu faktörlerinden biri de enerji kaynaklarıdır.Türkiye enerji kaynakları bakımından gerekli potansiyele sahip bir ülkedir. Petrol ve taşkömürü yetersizliğine karşın linyit rezervleri bakımından oldukça zengindir.

Zonguldak'ta Çatalağzı'nda kurulan termik santral , Ayrıca Kütahya ve Soma yöresindeki termik santraller ,Marmara Bölgesinde doğalgaza dayalı Hamitabat, İstanbul yakınlarında akaryakıtla çalışan Ambarlı ve Silahtardaki termik santraller ve Afşin-Elbistan termik santralı ülkemizin enerji gereksinimini sağlayan başlıca santrallerdir. Ayrıca son yıllarda Rusya'dan getirilen doğalgaz sanayimizin kullandığı başlıca enerji kaynakları arasındadır.

İlk hidroelektrik santral Sakarya nehri üzerinde kurulan Sarıyer barajıdır. Daha sonra Kızılırmak üzerinde kurulan Hirfanlı barajı, Kesikköprü barajı,Sakarya nehri üzerindeki Gökçekaya ve Porsuk barajları, Gediz nehri üzerinde Demirköprü, Büyük Menderes üzerinde Kemer, Güneydoğu Anadolu bölgesinde Fırat üzerinde Atatürk barajları ülkemizin enerji gereksinimini karşılayan hidroelektrik santrallerin sadece birkaçıdır.

Ülkemizde jeotermal enerji santrallerimizde (Denizli-Kızıldere, İzmir-Balçova, Aydın-Germencik, Çanakkale-Tuzla, Afyon-Ömer-Göcek, Nevşehir-Acıgöl, Ankara-Kızılcahamam)oldukça önemlidir. Diğer taraftan uranyum ve toryum rezervleri hayli zengin olan ülkemizde ilerde nükleer santrallerin da kurulması gerekmektedir.

4. İklim

İklim koşullarının elverişliliği nedeniyle sanayi, kıyılarımızda daha çok yoğunluk kazanmıştır. Ülkemizin doğusu ise bu açıdan en elverişsiz yerdir.

5. Pazar

Pazar dışındaki tüm koşullar bir araya gelse bile alıcı kitlesinin olmadığı bir yerde sanayinin gelişmesi mümkün değildir. Bu nedenle pazar imkânlarının iyi olduğu yerlerde sanayi gelişme göstermiştir.

* Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adana, Ankara verilebilecek örneklerdir.

Ülkemiz de nüfusun büyük bir çoğunluğu ülkemizin batısında yaşadığı için sanayi tesislerine Pazar oluşturduğu için sanayi tesislerinin büyük kısmı pazara yakın olan ülkemizin batısında yoğunlaşmıştır.Ülkemiz yurtdışına pazarlama konusunda ise birtakım güçlüklerle karşılaşmaktadır. Bu güçlüklerin başında Avrupa Topluluğu ülkeleri ile A.B.D. gibi sanayileşmiş ülkelerin sanayi malları ile kalite ve standart yönünden rekabet edemeyişimiz gelir. Ayrıca bu ülkelerin ticari mallarımıza koydukları kotalar sanayimizi olumsuz yönde etkiler.

 6.İşgücü: Ülke nüfusunun sürekli artması ve genç nüfusumuzun fazla oluşu, işgücü bakımından ülkemizi zengin bir konuma getirmektedir.

7.Sermaye:Para

Türkiye'de Sanayinin Coğrafi Dağılışı

Türkiye'de sanayinin dağılışına bakıldığında büyük dengesizliğin ortaya çıktığı görülür.Bu bakımdan ülke sanayinin %60'ının Marmara bölgesinde toplandığı dikkati çeker.Bu bakımdan İstanbul ülkemizde sanayinin toplandığı en önemli merkez durumundadır. İstanbul'un sanayinin kuruluş yeri olarak seçilmesinde büyük nüfus kütlelerini barındırması nedeniyle büyük bir tüketim merkezi olması, yoğun göçler sebebiyle işgücü ihtiyacının karşılanması, öteden beri düzenli ulaşım bağlantılarına sahip olması ve böylece gerek hammadde gerekse mamul madde akışını kontrol edişi, büyük sermaye sahiplerinin bu kentte toplanması bu faktörlerin başlıcalarıdır.

Ülkemizde sanayi tesisleri;

Kuzeybatı’da İstanbul,İzmit,Bursa,Sakarya

Batıda İzmir,Aydın,Denizli,Manisa

İç kesimlerde Ankara,Eskişehir,Konya,Kayseri

Güneyde Mersin,Adana,İskenderun,Gazi Antep,Kahraman Maraş

Kuzeyde Zonguldak,Karabük,Samsun

Doğuda Erzurum,Elazığ gibi kentlerde yoğunluk kazanmıştır.

Marmara bölgesinde   dokuma, otomotiv ve gıda sanayinin ,Tekstil, boya ve metal sanayi gelişmiştir.

Ege bölgesi, İstanbul'dan sonra Türkiye'nin ikinci büyük sanayi alanı

olan İzmir yer alır. Dokuma ve gıda sanayi başta olmak üzere, makine, yedek parça, Petrol rafinerisi,yağ sanayi şeker sanayi , azot fabrikası ve seramik fabrikaları, pamuklu dokuma sanayinin gelişme göstermiştir.

Batı Karadeniz bölümünde Zonguldak'taki maden kömürünün

varlığına bağlı olarak Karabük ve Ereğli demir çelik fabrikalarının

yanı sıra bu iki kuruluşa bağlı yan sanayi kolları gelişmiştir. Ayrıca bir bütün olarak Karadeniz bölgesinde şeker, kağıt sülfürik asit, bitkisel yağ, fındık kırma ve fındık ürünleri, orman ürünleri, balık unu, sigara, çimento ve ateş tuğlası fabrikaları vardır.

Akdeniz Bölgesinin en hızlı sanayileşen kesimi Çukurova'dır. Bu bölgede Adana'da yer alan çeşitli sanayi kolları dışında, Mersin petrol rafinerisi (ATAŞ), İskenderun süper fosfat ve demir çelik fabrikaları, Antalya'da ferro-krom fabrikası ve Seydişehir alüminyum tesisleri sayılabilir.

İç Anadolu bölgesi içine dağılmış endüstri kuruluşları ise Eskişehir, Kayseri, Sivas,Konya, Kırıkkale, Ereğli ve Ankara gibi merkezlerde toplanmıştır. Bu bölgenin Türkiye imalat sanayisindeki payı az olmakla birlikte son yıllarda Eskişehir, Kayseri,Kırıkkale, Elmadağ ve Ankara'da savunma sanayine yönelik tesisler gelişmiştir.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde sanayisi gelişmiş iller Gaziantep ve Diyarbakır'dır. Bu bölgede çimento, gıda, dokuma, madeni eşya ve tarım aletleri sanayi gelişmektedir. Doğu Anadolu bölgesinde ise büyük şehirler çevresinde gelişmiş pamuklu dokuma, şeker, çimento, gıda ve tütün işletmeleri dikkati çeker.

Başlıca Sanayi Kolları

Un ve Unlu Ürünler Sanayi:Eskişehir, Konya, Ankara gibi İç Anadolu bölgesi illerinde ve İstanbul, İzmir,Adana, Bursa gibi yüksek nüfus potansiyeli olan illerde toplanmıştır.

Şeker ve Şekerli Gıdalar Sanayi:İç Anadolu ve İç Batı Anadolu bölümünde yoğunlaşmıştır.

Süt ve Süt Ürünleri Sanayi:Hayvancılığın birinci derecede etkili olduğu Kars-Erzurum yöresi ile Doğu Karadeniz bölümünde gelişmiştir. Bu bölüm ve yöreler yanında Afyon, Muğla, Denizli, Kastamonu, Amasya, Giresun, Kahramanmaraş ve Bayburt'ta

Süt Endüstrisi Kurumuna bağlı (S.E.K.) 30 dolayında fabrika vardır. Ayrıca özel sektöre ait Pınar Süt (İzmir-Pınarbaşı), Mis Süt (Balıkesir-Gönen), Meriç Süt (Edirne) vb. gibi büyük ölçekli kuruluşlar vardır.Peynir ise sütü bol olan alanlarda (Edirne, Tekirdağ-beyaz peynir, Erzincan-tulum peyniri, Kars, Ağrı,

Erzurum-kaşar peyniri) üretilmektedir.

Et ve Et Ürünleri Sanayi: Özellikle son yıllarda özel sektör kombinaları (Pınar, Maret vb. gibi) ile et ürünleri modern bir biçimde alıcıya sunulmaktadır.

Ülkemizde balık unu ve balıkyağı üreten tesisler ise Karadeniz bölgesinde yer alır. Trabzon'da Karadeniz Su Ürünleri Sanayi, Rize'de Karadeniz Balık Sanayi, Samsun'da kedi köpek maması üreten tesisler bulunur.Van,Erzurum,Trabzon,Çankırı,İzmir,Ankara ve İstanbul,Edirne ve Tekirdağ gibi illere et ürünlerini işleyen fabrikalar yaygındır.

Çay Sanayi:Rize,Artvin, Trabzon, Giresun illerinde bulunur.

Konserve Sanayi: Bursa, Balıkesir gibi sebze ve meyve tarımının geliştiği illerde toplanmıştır. Meyve kompostosu, reçel, marmelat ve domates salçası fabrikalarının da Güney Marmara

bölümü illerinde toplandığı görülür.Gelibolu, Çanakkale ve Erdek gibi kıyı kentlerimizde ise balık konserveciliği gelişmiştir.

Bitkisel Yağ Sanayi:Zeytinyağı en çok Marmara(Balıkesir,Bursa, Çanakkale) ve Ege bölgelerinde(İzmir,Muğla,Aydın) ve Gaziantep,Kilis,Adana,Hatay illerinde elde edilir. Ülkemizin Marmara(Edirne,Tekirdağ), Ege(İzmir), İç Anadolu, Karadeniz'in iç kısımlarında ayçiçeği yağı üreten fabrikalar bulunur. Son yıllarda gelişen soya fasulyesinden yağ üreten fabrikalar ise Ordu ve Adana'dadır. Ayrıca yerel olarak tüketilen yerfıstığı, pamuk yağı gibi yağ fabrikaları da vardır.          

Tütün ve Alkollü İçki Sanayi: Sigara fabrikaları İzmir , İstanbul, Adana, Samsun ve Tokat, Malatya ve Bitlis'te kurulmuştur.

Bira üretimi İstanbul, Ankara,İzmir ve Yozgat'ta yer alır. Şarap fabrika ve yapımevleri ülkenin birçok yerinde (İzmir-Halkapınar, Nevşehir-Ürgüp, Tokat, Gaziantep, Elazığ, Kırıkkale, Şanlıurfa, Antalya-Hoşköy,Bilecik, Niğde-Bor, Karaman, Edirne-Uzunköprü) bulunmaktadır.İlk kez İzmir-Halkapınar'da yabancı sermaye ile kurulan rakı fabrikasını, 1922 yılında İstanbul Paşabahçe, 1931'de Diyarbakır, 1933'te Gaziantep, 1967'de Tekirdağ rakı fabrikaları

izlemiştir.

Dokuma (Tekstil), Deri ve Giyim Sanayi:Ülkemizde pamuklu kumaş dokuma fabrikaları İstanbul,Eskişehir, Kahramanmaraş, Erzincan, Malatya, Konya (Ereğli), İzmir, Kayseri,İzmir (Bergama), Adana, Aydın (Nazilli), Antalya, Manisa,Diyarbakır,Bursa,Uşak, Mersin,Erzincan ve Karaman'da yer alır.

Yünlü dokuma fabrikası İstanbul Feshane (Defterdar)ve Hereke'de, Bursa – Merinos, İstanbul, İçel, Adana, Edirne, Uşak,Gazi Antep,Kayseri ve İzmir'de kurulmuştur.

Hazır giyim fabrikaları büyük çoğunlukla İstanbul, İzmir ve Ankara gibi büyük kentler çevresinde toplanmıştır.

Doğal ipek ipliği ve ipekli kumaş üretimi Bursa ilinde gelişmiştir. Yapay ipek konusundaki en büyük fabrika da Bursa-Gemlik'te yer alan Gemlik Suni İpek Fabrikasıdır.

Halıcılık;Isparta, Uşak, Burdur, Denizli, Manisa,Niğde, Nevşehir, Kayseri, Konya, Sivas,Manisa,Ağrı, Tokat, Erzurum, Ağrı illerinde gelişmiştir.

Dericilik ve deri endüstrisi fabrika ve atölyelerin %80'e yakın kısmı İstanbul'da toplanmıştır. İzmir,Bolu ve Manisa illerinde de deri fabrikaları bulunmaktadır.

Maden Sanayi:

Demir-çelik üretimi Karabük'te ,Ereğli ,İskenderun ,Sivas,Kırıkkale, İzmir'de yer alan İzmir demir-çelik ve Metaş da diğer önemli fabrikalar arasındadır.

Antalya'da ve Elazığ'da kurulan kromu işleyen Ferrokrom metalürji tesisi vardır.

Bakırı işeyen izabe tesisleri Maden-Elazığ,Murgul-Artvin ve Samsun'da yer alır.

Alüminyum tesisleri Konya- Seydişehir ve Kayseri'de yer alır.

Otomotiv ve Madeni Eşya Sanayi: Bursa'da (Tofaş, Renault), İzmir'de (Opel, BMC), İstanbul'da(Ford, Otosan), Adapazarı'nda (Toyota),İzmit ve Adana’da otomobil ve yük taşıtları üreten fabrikalar vardır.

Tarım araç ve gereçleri üretimi ise başta İstanbul ve Adapazarı olmak üzere İzmir,İzmit,Ankara,Kayseri,Konya,Şanlı Urfa, Adana, Eskişehir gibi kentlerde yer alır.

Gemiler; İstanbul'da (Camialtı,Taşkızak, Haliç, Hasköy, Pendik, Tuzla), İzmit (Gölcük), İzmir'deki(Alaybey),Ereğli(Zonguldak) tersanelerinde yapılmaktadır.

Demiryolu taşıtları yapım ve bakım fabrikaları ise Eskişehir (lokomotif), Sivas(lokomotif ve vagon), Ankara (lokomotif ve diğer gereçler), Adapazarı (ihracata yönelik vagon) illerinde yer alır. Ankara Mürdet'te açılan ilk uçak fabrikamız da F-16 savaş uçakları yapmaktadır. Son yıllarda Eskişehir'de uçak motor parçalarının yapıldığı, bilgisayar kontrollü teçhizatların kullanıldığı bir fabrika kurulmuştur. Ayrıca Ankara ve Eskişehir'de uçakların her türlü tamir ve bakım işlerini de doğrudan yapan ve yedek parça üreten tesisler vardır.Adapazarı'nda kurulan tank ve palet fabrikası da askeri amaçlı üretim yapar.

Buzdolabı, çamaşır makinası vb. gibi dayanıklı tüketim malları ile çok sayıda elektrikli araç-gereç ile elektronik ve hassas cihaz yapımı İstanbul, İzmit,İzmir,Manisa,Ankara, Bursa ve Gaziantep'te gelişmiştir.

Kimya Sanayii: Bu sanayi kolunun gelişmesinde petrol rafine

tesislerinin devreye girmesinin büyük rolü olmuştur. , İzmir

Aliağa'da, Mersin Ataş'ta, Batman ve Kırıkkale'deki rafineriler, ülkemizde plastik,lastik ve sentetik eşya üretimini arttırmıştır. Adapazarı, Kırşehir, İzmit ve Kırşehir'deki motorlu taşıt araçları lastiği üreten fabrikalar yanında plastik madde üreten tesisler de büyük kentler çevresinde gelişmiştir.

İzmit'teki klor ve kostik soda fabrikası, Karabük'te asit, sülfürik, amonyum, sülfat, naftalin vb. üreten kuruluşlar Bandırma'daki sülfürik asit ve borik asit fabrikaları,Ereğli, İskenderun ve Maden (Elazığ) kasabası civarındaki sülfürik asit fabrikaları

ile Van gölü kenarındaki soda fabrikası bu tip tesislere örnek oluşturur.

Yapay gübre üreten fabrikalar arasında ise Karabük (Karabük demirçelik), İskenderun-Sarıseki (Sarıseki), Balıkesir-Bandırma (BAGFAŞ), İzmit-Yarımca (Yarımca),Kütahya, Adana (Toros Gübre), Elazığ, Samsun-Tekeköy (Karadeniz Gübre), Bursa-

Gemlik, Mersin (Akdeniz Gübre), İzmir (Ege Gübre) yer alan fabrikalar sayılabilir.

İlaç sanayi İstanbul ve yakın çevresinde toplanmıştır. İlaç sanayimize ait diğer fabrikalar İzmir,Ankara,Adapazarı ve  Samsun'da bulunmaktadır.

Boya sanayi ise İstanbul, İzmir,Mersin'de toplanmıştır. Kibrit sanayi ise İstanbul'da yer alır.

Sabun ve deterjan üreten fabrikalar,İzmir,Balıkesir,İstanbul,İzmit ve Gazi Antep’te yer alır.

Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi:

Çimento fabrikaları;İzmit Darıca'da ,İzmit-Eskihisar, Ankara, İstanbul Zeytinburnu ve Kartal'da ,İzmir-Çimentaş, Eskişehir, Tarsus, Adana, Çorum, Kırklareli, Gaziantep,Bursa, İstanbul-Akçimento, Isparta-Göltaş, Mersin Çimse, Kars, Ağrı, Van, İskenderun,Siirt-Kurtalan, Şanlıurfa vb.). Günümüzde 20 milyon ton üretim kapasitesine sahip 38 adet çimento fabrikası bulunmaktadır.

Tuğla fabrikaları Ege Bölgesinde İzmir-Salihli arasında, Manisa, Aydın, Uşak,Kütahya, Afyon'da yer alır. Ayrıca kil hammaddesinin pişirilmesi ile tuğla yapımı Adapazarı, Eskişehir ve Bafra'da yaygındır. Bartın, Bolu, Giresun ve Çorum'da büyük kapasiteli tuğla fabrikaları yer alır. Ateş tuğlası adı verilen ve ısıya dayanıklı tuğla üretimi ise Sümerbank'ın Filyos'taki fabrikasında yapılmaktadır.  Ayrıca Manisa,Bartın, Gümüşhane, Adapazarı, Muğla başta olmak üzere torbalanmış kireç üretimi de yapılır.

Şişe-cam endüstrisi; İstanbul Paşabahçe'de ,Gebze-Çayırova’da , İzmit,Adapazarı ve Antalya'da (oto camı)Denizli,Kırklareli,Bursa,Mersin,Ankara,Kayseri,Niğde,Zonguldak,Tekirdağ,Eskişehir ve Sinop’ta cam yapan çeşitli fabrikalar vardır.

Ülkemizde en büyük seramik fabrikaları İstanbul, İzmit, Bozüyük-Bilecik, Çanakkale-Çan,Uşak, İzmir ve Kütahya'da yer alır.

Orman Ürünleri Sanayi:Kereste sanayi orman yönünden zengin olan Karadeniz bölgesinde gelişmiştir. Cide, Bolu, Bartın, Düzce,

Rize, Yenice, Ayancık, Ardeşen, Ordu, Borçka, Bafra'da kereste fabrikaları yer alır.

Düzce'de ambalaj, Kastamonu'da orman ürünleri entegre tesisleri bulunur.

Mobilya fabrikaları ise büyük kentler de (İstanbul,Ankara, Bursa, İzmir,Kayseri) toplanmıştır.

Ambalaj fabrikaları Antalya ve Mersin'de yer alır.

Kağıt fabrikaları İzmit SEKA,Paşaköy, Çaycuma, Bartın, Aksu, Taşucu, Bolvadin, Dalaman,Balıkesir'de gazete kağıdı, Taşköprü'de, Bilecik'te,Aliağa,Kemalpaşa ve Tire(İzmir),Denizli,Çorlu(Tekirdağ) Konya,Malatya,Kahraman Maraş’ta bulunmaktadır.

ETKİNLİK

Aşağıdaki haritada yer alan numaralandırılmış alanlarda hangi sanayi faaliyetleri hangi neden ya da nedenlere bağlı olarak gelişmiştir? Defterinize yazınız.

Şehir:

Hangi Sanayi Faaliyetleri:

Neden:

Şehir:İstanbul

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Makine, gemi, cam, otomotiv, mobilya, gıda, giyim, tekstil, kimya, deri, meşrubat, yedek parça

Neden:Ulaşım kolaylığı, pazara yakınlık, işgücü varlığı, sermaye varlığı

Şehir:İzmit

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Kağıt, kimya, plastik, rafineri, otomotiv, mobilya

Neden:Ulaşım, Pazar, sermaye

Şehir:Bursa

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Tekstil, otomotiv, gıda, elektronik, lastik, kimya

Neden:Hammadde, ulaşım, Pazar, işgücü

Şehir:İzmir

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Tekstil, giyim, otomotiv, gıda, mobilya, dokuma, toprak ve çimento

Neden:Hammadde, enerji, ulaşım, Pazar, sermaye

Şehir:Eskişehir

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Seramik, makine, yedekparça, şeker, gıda, elektronik

Neden:Hammadde, ulaşım

Şehir:Zonguldak

Neden:Hangi Sanayi Faaliyetleri:Metal, demir-çelik, toprak ve çimento

Hammadde, enerji, ulaşım

Şehir:Karabük

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Demir-çelik

Neden:Enerji

Şehir:Ankara

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Gıda, şeker, çimento, mobilya, plastik, kimya, tekstil

Neden:Ulaşım, Pazar, sermaye, işgücü

Şehir:Konya

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Gıda, şeker, çimento, giyim, tekstil

Neden:Hammadde, ulaşım, Pazar,

Şehir:Kayseri

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Mobilya, şeker, makine ekipmanı, meşrubat, gıda, giyim, kimya

Neden:Hammadde, ulaşım, işgücü, Pazar

Şehir:Mersin

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Metal, tekstil, giyim, plastik, kimya, gıda

Neden:Ulaşım, hammadde

Şehir:Adana

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Tekstil, giyim, otomotiv, lastik, elektronik

Neden:Hammadde, ulaşım, Pazar

Şehir:İskenderun

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Demir-çelik

Neden:Ulaşım

Şehir:Samsun

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Sigara, metal, şeker, giyim, makine ekipmanı, toprak ve çimento

Neden:Hammadde, ulaşım, Pazar

Şehir:Gaziantep

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Plastik, metal, tekstil, mobilya,

Neden:Ulaşım, Pazar

Şehir:Rize

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Çay, orman ürünleri ve mobilya

Neden:Hammadde

Şehir:Erzurum

Hangi Sanayi Faaliyetleri:Gıda, çimento, şeker, deri

Neden:Hammadde

B. TÜRKİYE’DE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ (OSB)

Sanayinin uygun görülen alanlarda yapılandırılması ve düzenli kentleşmenin sağlanması, çevre sorunlarının önlenmesi, imalat sanayisi türlerinin belirli bir plan dâhilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesini gerçekleştirmek amacıyla organize sanayi bölgeleri kurulmuştur.

Sınırları parsellenmiş arazi parçalarının gerek altyapı hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dahilinde küçük ve orta ölçekli imalat sanayi türleri için tahsis edilmesiyle oluşturulan mal ve hizmet üretim  bölgelerine organize sanayi bölgeleri denir.Ülkemizde 100 civarında organize sanayi bölgesi bulunmaktadır.

*Çevreye duyarlı düzenli kentleşmeyi sağlamak,üretim faaliyetlerinin verimli yürütülmesini sağlamak,sanayi tesislerini bir araya toplayarak işlem maliyetlerini düşürmek Organize sanayi bölgelerinin temel amaçlarıdır.

ETKİNLİK

Yukarıdaki tablodan yararlanarak harita üzerine illerin sahip olduğu OSB adetlerini yazınız veya aynı OSB adedine sahip olanları aynı renge boyayınız. Buna göre:

1. Sanayi, ülkemizde daha çok hangi yörelerimizde yoğunlaşmıştır? Bunun nedenlerini tartışınız.

2. Sanayi bakımından en geri kalmış yörelerimiz nerelerdir? Bunun nedenlerini tartışınız.

ETKİNLİK

Harita 2’den ve ön bilgilerinizden yararlanarak aşağıdaki soruların cevaplarını defterinize yazınız.

1. Sanayi sektöründeki çeşitliliğin en fazla olduğu yerler nerelerdir? Neden?

Marmara Bölgesinde: İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa

Ege Bölgesinde: İzmir, Denizli, Aydın, Manisa

İç Anadolu Bölgesinde: Ankara, Eskişehir, Konya, Kayseri

Akdeniz Bölgesinde: Adana, Mersin, Kahramanmaraş, İskenderun

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde: Gaziantep

Karadeniz Bölgesinde: Samsun, Zonguldak, Karabük

Doğu Anadolu Bölgesinde: Erzurum, Elazığ

Türkiye’de sanayinin geliştiği yerlerde sanayinin gelişme nedenleri:

Nüfusun Kalabalık olması; Pazarlama kolaylığı ve İşgücü temin kolaylığı

Ulaşım Kolaylığı; hammadde ve mamul maddelerin kolaylıkla taşınabileceği her türlü taşıma imkânlarının varlığı.

İklim şartlarının uygunluğu (özellikle kıyı bölgelerdeki yoğunlaşmada iklim şartlarının uygunluğu önemli bir etkendir)

2. En yaygın olan sanayi sektörü hangisidir? Neden?

Gıda Sanayi

Sebebi:

Hammaddesinin her yerde bol miktarda bulunması ve insanların temel besin ürünleri olduğu için gıda ürünlerine talebin fazla olması.

Gıda sanayisinin kuruluş yeri genel olarak hammaddeye bağlıdır. Örneğin; et ve süt ürünleri üretim yerlerinde işlenmeli, uzak mesafelere taşınıp işlenmesi üründe bozulmalara sebep olur.

3. Ülkemizin kıyıları ile iç kesimlerinde bulunan sanayi sektörlerinin farklılığı hakkında neler söyleyebilirsiniz? Bunun nedenleri nelerdir?

Kıyı bölgeler sanayi faaliyetleri bakımından daha zengindir. Kıyı bölgeler sanayi faaliyetleri için daha uygun şartlara sahiptirler. Özellikle ılıman iklim şartları ve ulaşım kolaylığı kıyı bölgelerde sanayinin daha çok gelişmesini sağlamaktadır.

4. Şeker sanayisinin ülkemizde çok yaygın olarak bulunmasının nedeni nedir?

Şeker fabrikalarının hammaddesi olan şekerpancarının uzak mesafelere taşınmasının ekonomik olmaması (yükte ağır, pahada hafif hammadde) nedeniyle, şeker fabrikalarının şekerpancarı üretim yerlerinin yakınlarına yapılmasını gerektirmiştir. Bu da her yerde şeker fabrikasının yaygın olarak kurulmasını sağlamıştır.

5. Tüm bölgelerimiz orman bakımından zengin değildir. Buna rağmen orman ürünleri sanayisinin ülkemiz genelinde yaygın olmasının sebebi nedir?

Orman ürünleri hammaddesinin kolay taşındığı için her yerde fabrikası kurulabilir. İç bölgelerde tüketim yerlerine yakınlık nedeniyle kolaylıkla gelişmektedir.